ЖОЛДАР
Жол тырнақшаға алынған Unicode кодтауындағы таңбалар тізбегін білдіреді. Сонымен қатар, жолдарды анықтау үшін Python бір және қос тырнақшаларды пайдалануға мүмкіндік береді:
bilim = «Salem alem!»
print(bilim) # Salem alem!
name = ‘Timur’
print(name) # Timur
Егер жол ұзын болса, оны бөліктерге бөліп, оларды кодтың әртүрлі жолдарына орналастыруға болады. Бұл жағдайда бүкіл жол жақшаға, ал оның жеке бөліктері тырнақшаға алынады:
text = («STEM tasil»
«kiriktirip okytu»)
print(text)
Егерде көп жолды мәтінді анықталатын болса, онда мәтін үш еселенген немесе бір тырнақшадан тұрады:
text = »’STEM tasil
kiriktirip okytu
integraciakangan okytu
»’
print(text)
Ескерту! Үш еселенген бір тырнақшаны қолданған кезде оларды комментарийлермен шатастырмаңыз: егер үш еселенген бір тырнақшадағы мәтін айнымалыға тағайындалса, онда бұның коментарий емес, жол екендігін байқай аласыз.
Жолдағы басқарушы тізбектер – бұл арнайы символдар, олар мәтінде ерекше әрекеттерді орындау үшін қолданылады. Python-дағы кейбір негізгі басқарушы тізбектер:
- \n – жаңа жолға көшу
- \t – табуляция (бірнеше бос орын)
- \r – жолдың басына оралу
- \b – бір символды артқа өшіру (backspace)
- \\ – кері көлбеу сызық (\)
- \’ – жалғыз тырнақша (‘)
- \» – қос тырнақша («)
Мұндай тізбектер бізге кейбір мәселелерде көмектесе алады, мысалы, жолға тырнақша қою, басқа жолға көшіру. Бірақ, олар да кедергі келтіруі мүмкін. Мысалы:
path = «C:\Python\name.txt»
print(path)
Мұнда path айнымалысы файлға белгілі бір жолды сақтайды. Алайда, жолдың ішінде «\n» символдары кездеседі, олар басқарушы тізбек ретінде түсіндіріледі.
Мұндай жағдайды болдырмау үшін жолдың алдына r белгісі қойылады:
path = r»C:\Python\name.txt»
print(path)
Жолға мәндерді енгізу
Python басқа айнымалылардың мәндерін жолдың ішінде кірістіруге мүмкіндік береді. Ол үшін айнымалылар жол ішінде фигуралы жақшалар {} ішінде жазылады, ал жолдың алдында f символы қойылады:
userName = «Timur»
userAge = 37
user = f»name: {userName} age: {userAge}»
print(user) # name: Tom age: 15
Бұл жағдайда {userName} орнына userName айнымалысының мәні, ал {userAge} орнына userAge айнымалысының мәні қойылады.
Жолдардың негізгі әдістері
Қолданбаларда қолдануға болатын негізгі жол әдістерін қарастырыңыз:
| Әдіс атауы | Әдіс сипаттамасы |
| isalpha (): | егер жол тек алфавиттік таңбалардан тұрса, шын мәнін қайтарады |
| islower (): | егер жол тек кіші әріптерден тұрса, шын мәнін қайтарады |
| isupper (): | барлық жол таңбалары бас әріппен жазылса, шын мәнін қайтарады |
| isdigit (): | жолдың барлық таңбалары сандар болса, ШЫН мәнін қайтарады |
| isnumeric (): | егер жол Сан болса, ШЫН мәнін қайтарады |
| startswith( str): | егер жол str ішкі жолынан басталса, шын мәнін қайтарады |
| endswith (str): | егер жол str ішкі жолымен аяқталса, шын мәнін қайтарады |
| төмен (): | жолды кіші әріпке аударады |
| жоғарғы (): | жолды бас әріпке аударады |
| тақырып (): | жолдағы барлық сөздердің бастапқы таңбалары бас әріпке аударылады |
| capitalize (): | жолдың бірінші сөзінің бірінші әрпін бас әріпке аударады |
| lstrip (): | жолдағы бастапқы бос орындарды жояды |
| rstrip (): | жолдағы соңғы бос орындарды жояды |
| strip (): | жолдан бастапқы және соңғы бос орындарды жояды |
| ljust( ені): | егер жолдың ұзындығы ені параметрінен аз болса, онда ені мәнін толықтыру үшін жолдың оң жағына Бос орындар қосылады, ал жолдың өзі солға тураланады |
| rjust (ені): | егер жолдың ұзындығы ені параметрінен аз болса, онда ені мәнін толықтыру үшін жолдың сол жағына Бос орындар қосылады, ал жолдың өзі оң жақ жиекке тураланады |
| орталық (ені): | егер жолдың ұзындығы ені параметрінен аз болса, онда ені мәнін толықтыру үшін жолдың сол және оң жағына Бос орындар біркелкі қосылады, ал жолдың өзі ортасына тураланады |
| find (str[, start [, end]): | жолдағы ішкі жол индексін қайтарады. Егер ішкі жол табылмаса, -1 саны қайтарылады |
| replace( old, new [, num]): | жолдағы бір ішкі жолды екіншісіне ауыстырады |
| бөлу ([delimeter [, num]]): | бөлгішке байланысты жолды ішкі жолдарға бөледі |
| partition( delimeter): | жолды бөлгіш бойынша үш ішкі жолға бөледі және үш элементтен тұратын кортежді қайтарады — бөлгішке дейінгі ішкі жол, бөлгіш және бөлгіштен кейінгі ішкі жол |
| join( strs): | жолдарды бір жолға біріктіріп, олардың арасына белгілі бір бөлгішті енгізеді |
Жолдан іздеу
Python жолындағы ішкі жолды іздеу үшін find () әдісі қолданылады, ол ішкі жолдың бірінші пайда болу индексін жолға қайтарады және үш формадан тұрады:
- find (str): str ішкі жолын іздеу жолдың басынан соңына дейін;
- find (str, start): start параметрі іздеу жүргізілетін бастапқы индексті анықтайды;
- find (str, start, end): end параметрі іздеу жүретін соңғы индексті орнатады.
# 10-шы индекстен бастап іздеу
index = welcome.find(«wor»,10)
print(index) # 21
# 10-нан 15 дейін индексті іздеу
index = welcome.find(«wor»,10,15)
print(index) # -1
Жолдарды ауыстыру
Бір жолдың ішкі жолын екінші жолға ауыстыру үшін replace()әдісі қолданылады:
- replace( old, new): old ішкі жолын new-ге ауыстырады
- replace (old, new, num): num параметрі old ішкі жолының қанша пайда болуын new-ге ауыстыру керектігін көрсетеді. Әдепкі бойынша, num -1, бұл әдістің бірінші нұсқасына сәйкес келеді және барлық оқиғаларды ауыстыруға әкеледі.
# дефисті пробелге ауыстыру
edited_phone = phone.replace(«-«, » «)
print(edited_phone) # +5 4 6 9
# дефисті өшіру
edited_phone = phone.replace(«-«, «»)
print(edited_phone) # +5469
Тапсырмалар:
- Мәтінді автоматты түрде талдап, ғылыми ақпаратты табуға бола ма?
Шарт: Платенаты сипаттайтын жолды жазып (defin_planet) сол жолды сәйкес қабылдайтын (name_planet) функцияны жазыңыз.
STEM: физика, астрономия
| Енгізу мәліметтері | Шығару мәліметтері |
| «Күннен шыққан төртінші планета қызыл құмдарымен танымал» | Марс |
2. Компьютерлер мәтіннің қай тілде жазылғанын қалай түсінеді?
Шарт: Мәтін жолын қабылдайтын text және оның қай тілде жазылғанын анықтайтын detect_language(text) функцияны жазыңыз.
STEM: аналитика, лингвистика
| Енгізу мәліметтері | Шығару мәліметтері |
| Сәлем STEM | Казақша english |
3. Химиялық қосылыстарды формулалары бойынша автоматты түрде жіктеуге бола ма?
Шарт: Химиялық формуласы бар жолды қабылдайтын formula және оның су, көмірқышқыл газ немесе басқа зат екенін анықтайтын identify_compound(formula) функцияны жазыңыз.
STEM: химия, математика
| Енгізу мәліметтері | Шығару мәліметтері |
| «H2O», «CO2» | су, көмірқышқыл |
4. Неліктен әр түрлі елдер ақша жазудың әртүрлі форматтарын қолданады?
Шарт: Ақша саны мен валюта белгіленуін қабылдайтын жолды енгізіп, жолды дұрыс форматта қайтаратын format_currency(amount, currency) функцияны жазыңыз.
STEM: экономика, математика
| Енгізу мәліметтері | Шығару мәліметтері |
| 100 «USD» 5000 «KZT» | 100$ 5000 теңге |
5. Тарихи оқиғаларды ғасырлар бойы қалай дұрыс жіктеуге болады?
Шарт: Жылды қабылдайтын (y) және ғасырды қайтаратын get_century(year) функциясын жазыңыз.
STEM: тарих, математика
| Енгізу мәліметтері | Шығару мәліметтері |
| Y=1945 Y=2025 | 20 ғасыр 21 ғасыр |
6. Медициналық анықтамалықтармен жұмысты қалай автоматтандыруға болады?
Шарт: Аурудың медициналық кодын қабылдайтын (code) және оның декодтауын қайтаратын decode_diagnosis(code) функцияны жазыңыз.
STEM: биология, медицина
| Енгізу мәліметтері | Шығару мәліметтері |
| Code=I10 | Гипертония |
7. Программалық кодтан маңызды ақпарат ала отырып, қалай талдауға жасауға болады?
Шарт: Python программалау тілінің операторлары бар жолды қабылдап (code), сол операторлардың санын есептейтін count_operators(code) программасын жазыңыз.
STEM: программирование, математика
| Енгізу мәліметтері | Шығару мәліметтері |
| Code=’if, for’ | 2 |
8. Интернет домені бойынша сайттың қай елде екенін қалай анықтауға болады?
Шарт: Интернет-домені бар жолды қабылдайтын (domen), сол жолға сәйкес елдін атын қайтаратын_country (domain) функциясын жазыңыз.
STEM: ақпараттық технологиялар, география
| Енгізу мәліметтері | Шығару мәліметтері |
| «. kz» «. ru» «. us» | «Казақстан», «Ресей» «АҚШ» |
🎓 STEM тұрғысынан бұл жоба не үйретеді?
| STEM құрамы | Қолданылуы |
| S – Science | Әр түрлі ғылым саласының формулаларын тану және тарихи оқиғаларды жіктеу сияқты тапсырмалар ғылыми білімді қолдануға мүмкіндік береді.. |
| T – Technology | Кодтау тапсырмалары оқушыларды күрделі мәселелерді бөліктерге бөліп, жүйелі түрде шешуге үйретеді. Бұл аналитикалық ойлау мен пәндік білімді біріктіреді. |
| E – Engineering | Жолдарды өңдеу арқылы оқушылар деректерді жүйелі түрде талдауға үйренеді. Функциялар жазу арқылы процестерді автоматтандыру дағдылары дамиды. |
| M – Math | Сандармен жұмыс істеу, ғасырларды анықтау немесе валюта форматтау сияқты тапсырмалар математикалық ойлауды талап етеді. Бұл математикалық түсінікті тереңдетуге ықпал етеді . |
Бақылау сұрақтары:
1. Unicode кодының қолданылуы?
2. Жолға енгізілетін мәтін үлкен болса, орындалатын комманда қандай?
3. Жолдағы басқарушы тізбектерге қандай коммандалар жатады? 4. Жолға басқа айнымалыларды кірістіру үшін қандай комманда орындалады?